David van Reybrouck – Zink

Gelijk met het Boekenweekgeschenk verschijnt er ieder jaar een Boekenweekessay. Dit jaar schreef Van Reybrouck het boekje. Een essay is het niet, wel een prachtig kort geschiedkundig werk over een vergeten landje.

Meer dan 100 jaar bestond op de grens van België, Nederland en Duitsland het ministaatje Neutraal Moresnet: van 1816 tot 1920. Het drielandenpunt was toen een vierlandenpunt. Maar de strijd om het landje ging vooral tussen België en Duitsland.

Van Reybrouck beschrijft de geschiedenis ervan aan de hand van de persoon Emil Rixen. Hij werd geboren aan het begin van de twintigste eeuw. Hij maakte mee dat de Eerste Wereldoorlog het landje in tweeën spleet. Jongemannen vervulden hun dienstplicht zowel in het Belgische als in het Duitse leger en stonden letterlijk tegenover elkaar in de strijd.

In 1923 werd het Ruhrgebeid bezet. Emil moest er tijdens zijn dienstplicht heen. Weer die dubbelzinnigheid. Emil had Duitse voorouders. Nu vertegenwoordigde hij de gehate Belgische bezetter.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog was het niet anders. Duitsgezind was hij zeker niet. Zijn vrouw weigerde een eerbetoon als moeder vanwege haar vele kinderen. Aan het einde van de oorlog werd Emil opgeroepen voor de Duitse krijgsdienst. Hij wilde zijn gezin niet in gevaar brengen en meldde zich.

Na de oorlog werd hij door de Belgische autoriteiten gestraft en te werk gesteld. Toen hij terugkeerde in Moresnet was hij een gebroken man. Hij zat voor het raam en keek naar buiten, jarenlang.

Hij had altijd op dezelfde plek gewoond en toch vele malen van nationaliteit  gewisseld. “Hij heeft geen grenzen overgestoken, de grenzen zijn hem overgestoken.”

David van Reybrouck plaatst deze tragische geschiedenis in de geschiedenis van het land Neutraal Moresnet en verbindt deze zelfs met de geschiedenis van Europa. De verhalen over het landje zijn soms bizar: Esperanto was er bijvoorbeeld een officiële taal. De eerste burgemeester was 43 jaar aan het bewind. Een gemeenteraad vond hij niet nodig. Er waren immers niet genoeg mensen die konden lezen en schrijven.

De economie dreef lange tijd op de productie van zink. Maar er werd ook alcohol gestookt, die de grens werd overgesmokkeld. Deze en vele andere verhalen zijn te vinden in dit mooie en te korte essay. Op basis van het levensverhaal van Emil Rixen zou je hele roman kunnen schrijven.