Portret
van een jongeman (origineel Youth, vertaling Peter Bergsma) is samen met Boyhood:
Scenes from Provincial Life het enige autobiografische werk van Coetzee. Na
lezing ervan rest de vraag hoe hij in hemelsnaam van een in zichzelf gekeerde
computerprogrammeur is uitgegroeid tot de schrijver van wereldformaat.
Het boek
begint in Zuid-Afrika. John studeert wiskunde, maar vindt daar weinig
bevrediging in. Hij volgt Latijn en literatuurcolleges. Van zijn familie heeft
hij zich afgekeerd. Hij woont op een eenvoudige kamer en verdient wat bij met
lesgeven en werken in de bibliotheek. Wat hij
wil, weet hij niet helemaal. Het is vooral geen familie, geen baan waar zijn
medestudenten van dromen, geen eigen huis en vooral geen Zuid-Afrika. Hij
droomt wel van een kunstenaarsbestaan, in een omgeving met gelijkgestemden.
De dingen
overkomen hem, overvallen hem. Een vriend stelt hem voor aan Jacqueline, een
oudere nogal grillige vriendin. Voor hij het beseft ligt zij bij hem in bed, de
seks is alles behalve bevredigend. Vervolgens trekt zij bij hem in en verstoort
zijn leven. De
‘verstikkende intimiteit’ gaat weer over, Jacqueline vertrekt. Hij zoekt een
volmaakte vrouw in een volmaakte wereld. Schrijvers als T.S. Eliot en vooral
Ezra Pound laten hem iets zien van een andere wereld. De enige optie is zijn
vaderland verlaten. In Londen speelt het echte leven zich af.
Het
mythische Londen van de jaren zestig gaat geheel aan hem voorbij. John werkt
bij IBM, hij vindt geen bevrediging in zijn werk. Hij schrijft poëzie en werkt
aan een scriptie. Hij sluit geen vriendschappen. Wel ontmoet hij vrouwen, waar
hij mee naar bed gaat en die hem vervolgens nog triester maken. Hij houdt
zichzelf voor dat dit leven zin heeft: het is goed voor zijn poëzie, die hij
overigens nergens gepubliceerd krijgt. “Als ellende zou worden afgeschaft, zou
hij niet weten wat hij met zichzelf aan moet” Hij is in Londen net zo eenzaam
als in Kaapstad.
Het is een
bekend verhaal van een opgroeiende jongeman. Coetzee maakt het bijzonder door
zijn manier van schrijven. Hij slaagt erin afstand te nemen van zijn personage,
die hij zelf is, maar tegelijkertijd geeft hij heel exact van binnenuit weer
waar John mee worstelt. Hij heeft
grote moeite mee te doen met de anderen, vraagt zich af wat de zin is van hun
handelen. Als kind begreep hij al niet waarom zijn ouders uit dansen gingen;
dat kon toch ook thuis. En als het bij
dansen om de lichaamsbeweging ging, kon je toch ook een blokje om rennen.
Dansen staat voor iets anders: “een meisje ten dans vragen betekent haar vragen
om gemeenschap met je te hebben.” Waarom die schertsvertoning? Waarom die
omweg?
Zijn logica
botst met die van zijn collega’s. “Het blijft hem verbazen dat mensen zo
intelligent kunnen zijn als zijn collega’s in de computerindustrie en toch in
niets anders geïnteresseerd dan auto’s en huizenprijzen.” Uiteindelijk
zal de jongeling moeten kiezen tussen de poëzie, waarvoor hij een ellendig
leven noodzakelijk acht, en het burgerlijke bestaan. Maar met het ouder worden
wordt de keuze minder streng. De genadeloze eerlijkheid die hij zichzelf oplegt
is niet vol te houden.
“Wat
genadeloze eerlijkheid aangaat, genadeloze eerlijkheid is niet moeilijk te
leren. Integendeel, het is het makkelijkste wat er is. Zoals een giftige pad
nooit zichzelf zal vergiftigen, zal men heel gauw eelt ontwikkelen tegen zijn
eigen eerlijkheid. Dood aan de rede, dood aan het praten! Het enige wat telt is
dat je het juiste doet, of het nu om de juiste of om de verkeerde reden is of
om geen enkele reden."
Ondanks dergelijke
verheven uitspraken is Portret van een jongeman een makkelijk leesbaar. goed
geschreven boek. Coetzee laat zijn alter ego reflecteren op de
wereldliteratuur. Veel schrijvers komen even voorbij. De Nederlandse poëzie
heeft een nogal saaie indruk op hem gemaakt. Simon Vinkenoog was een naam die
opduikt in tijdschriften die hij leest. "Als Vinkenoog alles is wat Nederland
te bieden heeft, wordt zijn ergste vermoeden bevestigd: dat Nederlanders het
saaiste, het meest apoëtische volk ter wereld zijn.”
Geen opmerkingen:
Een reactie posten