zaterdag 17 mei 2014

Adriaan van Dis – Tikkop


Tikkop is een boek over de strijd tussen twee vrienden en de wens ergens bij te horen. De ene man heet Donald. Hij woont in een Zuid-Afrikaans dorpje aan zee. De ander, Mulder, komt hem na decennia opzoeken. Samen hebben zij in de vorige eeuw gestreden tegen Apartheid. Zij waren net als de groepering waartoe zij behoorden, vrij extreem: alles voor de goede zaak.

Veertig jaar later, beiden zijn veranderd, maar in het dorp is de scheiding der rassen nog altijd een feit. Donald probeert de kloof te dichten en voert op papier een gevecht voor de vissers en dorpelingen. Zelf vertoont hij zich nauwelijks onder de zwarte bevolking. Hij weet bijvoorbeeld niet eens waar zijn trouwe klusjesman woont.

Mulder heeft een meer open blik. Hij wandelt rond, verkent het dorp en wordt bejaagd door boefjes. Een buurvrouw ontfermt zich over hem. Zij waarschuwt om deuren en ramen goed gesloten te houden en nodigt hem uit voor de middagborrel. Mulder laat de vonkelwijn aan zich voorbij gaan. Hij houdt niet zo van de met hekken en prikkeldraad omsloten huizen en de rijke blanken die er wonen. Na een paar dagen heeft Donald eindelijk tijd voor hem. Tussen de twee ontwikkelt zich een spel. Zij gaan terug naar het verleden. Mulder vraagt zich af of zij wel streden voor de juiste zaak, wat zij bereikt hebben en hoe eerlijk zij tegenover elkaar waren. Langzaam ontdekt hij kanten van Donald die nieuw voor hem zijn. Donalds vader was een invloedrijk figuur tijdens het regime. Hij stond bekend als streng en autoritair. De zoon probeert zich zijn hele leven te onttrekken aan zijn afkomst.

De twee vrienden willen de bevolking  op hun eigen manier helpen. Uiteindelijk adopteren zij min of meer de talentvolle jongen Hendrik. Hij is verslaafd aan tik en weet niets van de gebruiken van deze rijke blanken. De ‘opvoeding’ lijkt te lukken, maar Hendrik valt telkens terug. Het dorp kreeg ondertussen een ramp te verduren. Een overstroming spoelde een deel van de huizen weg, er zijn doden gevallen. Zij keren zich nu tegen Donald. Zijn ‘hulp’ zijn zij vergeten. En de adoptie wordt hem niet in dank afgenomen.

De ontgoocheling bij Donald wordt steeds duidelijker. Hij kan de bevolking niet helpen. En met Mulder komt hij niet in het reine. Hun idealen stelden te weinig voor of waren onbereikbaar. Zowel Donald als Mulder hoorden in hun jeugd nooit echt tot de groep revolutionairen. Maar zij willen ook niet tot de blanke elite behoren.

Dit is het thema van Tikkop: de (on)mogelijkheid om bij andere groep te horen. Mulder zegt het tegen Donald: “Verloren ziel … Zijn we dat niet allebei? In Parijs hoorde je niet echt bij de comrades, in je dorp niet bij wit en bruin. En nu woon je in een land dat je niet wil en dat jou niet echt wil.” Hendrik verwoordt het als volgt: “ ik ben niet gemieks. Want dan besta je niet, net als brak water: geen zee, geen zoet.” Een tikkop is de benaming voor een verslaafde als Hendrik. Het woord had bij mij ook de associatie stijfkop en verwijst dan naar Donald.

Geen opmerkingen: