Hélène Swarth (1859-1941) is nu zo goed als vergeten. Dat was
anders aan het eind van de negentiende eeuw.
Vanaf haar eerste bundels werd Swarth geprezen door de
Tachtigers Willem Kloos, Lodewijk van Deyssel en Albert Verwey. Hélène Swarth was
in deze tijd de meest vooraanstaande dichteres van het Nederlandse taalgebied.
Zij was ondanks haar teruggetrokken leven alom geliefd. Swarth beleefde enkele
dramatische liefdes; echt gelukkig was zij niet vaak.
In de twintigste eeuw werd haar roem langzaam minder. Toen
zij op hoge leeftijd stierf was zij inmiddels totaal vergeten. Haar nagelaten
werk –een paar volledige bundels – werden niet eens meer uitgegeven.
De poëzie van Swarth is vrij traditioneel. “Door de
zuiverheid van uitdrukking wist zij een volmaakte eenheid van vorm en inhoud te
bereiken.“ Zij schreef liefdespoëzie. Veel van haar gedichten gaan over de
natuur en over de seizoenen. En zij schreef veel over het verlangen naar god. Daarnaast
lees je ook steeds de twijfel aan god in haar gedichten.
In deze verzamelbundel ‘Een mist van tranen’ uit 1973 zijn
gedichten opgenomen uit haar gehele oeuvre. Het zijn zelden vrolijke verzen. Hoewel
zij veel schrijft over de lente, en over vogels en bloemen eindigen veel
gedichten in mineur. ‘Bloemenlied’ begint met een zonnige ‘crocus’, de meidoorn
en ‘Vrede-valleien vol vogelvertier’. Het eindigt met treurrozen en ‘Suizeln en
dromen in tuinen van rouw’.
‘Zomerlied’ begint verstild met de regels: ‘Waar de landweg
splits in vieren / Bij de blauwe der rivieren.’ Je voelt al wel de dreiging en het
eindigt inderdaad met de dood: “Wil ik zeven wilde nachten / Op de bleke
veerman wachten, / Die mij roeien zal met zachte / Riemenslag naar Land van
Dood.”
Het gedicht ‘En die afgrond, zo donker daaronder’ heeft elke
tweede regel dit refrein van de titel. Tussendoor
gaat het om purperen wijn en stralende
bloeiende schijn, maar telkens duikt die afgrond weer op.
In “Een moeder’ bezingt zij de dood van een kind. Al vanaf
regel 1 is duidelijk dat haar zoon ten dode is opgeschreven. Een regel verder
spreekt zij van hem ‘Die, pijndoorfolterd, kreunend, de ogen sloot” ‘De dodewagen
‘ is ook mooi. Je hoeft niet te raden naar het onderwerp van dit gedicht.
Hélène Swarth schreef prachtige poëzie. Zij was niet bepaald
een lachebekje, maar mijn leuze van de citaten is misschien wat eenzijdig. Om
af te sluiten een volledige gedicht van de ten onrechte vergeten dichteres.
Het gele huis
Ik ben ziek van heimwee naar 't gele huis,
In het lommer van groene linden,
Waar zongen belovend hun neurie-geruisch
De droomige zomerwinden.
Nu wilde ik wel reizen naar 't gele huis
En luistren naar 't suizlen der linden
En droomen van liefde in mijn zonnige kluis
En omhelzen wie trouw mij beminden.
Doch zoo ik nu belde aan het gele huis,
Wie zou ik er wedervinden?
- In een zwarte kluis zijn mijn lieven thuis
En geveld zijn de zingende linden.
