vrijdag 27 september 2013

Friedrich Nietzsche – Ecce Homo


Ik kocht deze klassieker een paar weken terug op de Rotterdamse boekenmarkt. Het bleek een eerste druk privédomein uit 1969, waarvan de pagina’s losgesneden moesten worden: een zeldzaamheid! Thuis pakte ik meteen een groot mes om deze Nietzsche toegankelijk te maken. Ecce Homo schreef hij vlak voordat hij definitief gek werd. Het is een terugblik op zijn oeuvre.

Ik heb Ecce Homo 25 jaar terug gelezen. De hoofdstuktitels kwamen mij bekend voor en zeggen veel over de inhoud: “Waarom ik zo knap ben’, Waarom ik zulke goede boeken schrijf’, etc. Nietzsche heeft geen last van bescheidenheid. Met Zarathustra heeft hij volgens eigen zeggen de mensheid de grootste schenking gedaan, die haar tot nu toe gedaan is.

Nietzsche geeft allerlei tips wat je moet eten en drinken om zo knap te worden als hij is. Hij legt een relatie tussen zijn genie en het klimaat. Droge lucht is goed, in een natte omgeving komt hij niet tot zijn recht.  Een goede spijsvertering is van groot belang. Van alcohol moet hij niets hebben, liever drinkt hij water. Leuk om te lezen.

Minder interessant vind ik zijn gezeur over hoogten en diepten. Hij heeft natuurlijk dieper gedacht dan wie ook voor hem. Grappig als hij daar een paar keer over opschept, maar na 10 keer weet je het wel. De weinige voorbeelden van diepe gedachten vallen wat tegen. Ondanks deze opschepperij vindt Nietzsche zichzelf juist heel bescheiden: “Geen moment in mijn leven levert het bewijs voor een arrogante of pathetische instelling, hoe dan ook.”

Nietzsche ’s denkbeelden waren redelijk modern. Hij had een gezonde afkeer van religie. Van moraliteit en kuisheid moest hij niets hebben, vond hij tegennatuurlijk. Vrouwen waarschuwde hij om zich niet door emancipatie te ‘verheffen’ tot mannen. Vaak is Nietzsche antisemitisme verweten, vooral omdat de Nazi’s hem omarmd hadden. Een groter misverstand over hem bestaat er niet. In het zwakke nawoord van ‘de uitgever’ komt deze discussie, die in de jaren zestig actueel was, ook voorbij.

Nietzsche had een afkeer van Schopenhauer. Een beetje vreemd, ik zie toch wel verwantschap. Maar hij zette zich tegen alle vermeende ‘voorlopers’ af. Over zijn eigen vader zij Nietzsche: “een wezen dat alleen bestemd was om voorbij te gaan.”

Interessant is dat Nietzsche zich trots uitlaat over zijn vermeende Poolse afkomst. Op reis wordt hij vaak als Pool aangesproken; alles beter dat als Duitser. Nietzsche heeft een uitgesproken weerzin tegen Duitse cultuur en van alles wat Duits is: “Waar Duitsland ook komt, het bederft de cultuur...” Franse schrijvers en filosofen slaat hij veel hoger aan. In het hoofdstuk over Wagner blijft hij pagina’s lang doorhakken op de Duitser. Tussen de humor door zegt hij ook zinnige dingen, bijvoorbeeld over nivellering. De grootste ‘misdaad‘ volgens Nietzsche is dat iemand geen onderscheid maakt en daarmee dus geen gentilhomme is.

Een oude klacht, maar los van de negentiende-eeuwse context en de verwijzing naar uitsluitend Duitsers zit er wat in. Geen onderscheid maken lijkt ook in onze tijd de maatstaf, en wanneer niet? Iedereen is schrijver, filosoof, kunstenaars. Het heeft allemaal kwaliteit, voor elk wat wils, etc. gelul natuurlijk. 99% van wat mensen aan moois in elkaar zetten is na en paar jaar - als de mode voorbij is - niet meer om aan te zien of te horen. Terwijl de krant elke week een nieuw schrijftalent lanceert, blijven slechts een paar Nederlandse schrijvers per decennium overeind. De rest wordt vergeten. Is dat erg? Nee, helemaal niet. Maar het blijft verbazen dat de meeste mensen liever iets actueels lezen van matige kwaliteit omdat de krant dat schrijft of omdat DWDD erover mekkert, dan dat zij een keuze doen uit bibliotheken vol meesterwerken uit andere tijden en culturen.

Terug naar Ecce Homo. Het meest leesbaar vind ik Nietzsche’s meer persoonlijke en maatschappelijke standpunten en verhalen. Wanneer hij zogenaamd diep gaat filosoferen wordt hij langdradig en saai. Ik kan een boek als Also sprach Zarathustra dan beter niet herlezen. De kans is groot dat het tegen valt.

Geen opmerkingen: