Zamyski heeft een kort en krachtig boek geschreven over deze
vergeten oorlog tussen Polen en Sovjet-Rusland in 1920. Europa had net een
oorlog achter de rug. De Poolse staat stond na meer dan 100 jaar weer op de
kaart onder leiding van Jozef Pilsudski. In Rusland vochten de witten en de
roden drie jaar na de revolutie nog altijd een felle strijd uit.
Lenin was uiteraard tegen de nieuwe Poolse staat. Hij
beschouwde een groot deel van het grondgebied als Russisch. Bovendien wilde hij
de revolutie naar het Westen brengen, met name naar Duitsland, waar de onvrede
en de communistische beweging groot waren.
Maar eerst moest Polen weggevaagd worden. Het Russische
leger was veel groter en had meer ervaring vanwege de burgeroorlog. Polen was
een jonge staat met een kleiner leger en slecht materiaal. De oorlogsdreiging was voor Pilsudski zonneklaar, de
Russische legers stonden gereed in de Oekraïne. Onder het motto ‘we zijn te
zwak om ons te verdedigen’ zag Pilsudski de aanval als zijn enige kans. Hij overviel
de Russen en veroverde Kiev. Dit werd hem in de rest van Europa niet in dank
afgenomen.
In de loop van 1920 kwamen de Russen onder leiding van Toechatsjevski
met een overmacht terug. Voor de aanval werd aan alle Sovjetsoldaten een
verklaring voorgelezen waarin werd betoogd dat de revolutie in het Westen ligt.
Maar eerst moest de Poolse staat worden opgerold: “In het bloed van het
verslagen Poolse leger verdrinken we de misdadige regering van Pilsudski”.
Stalin rekende op een snelle val van Warschau en bracht zijn
legers al naar het Zuiden met als doel Praag, Wenen en Boedapest aan te vallen.
Zelfs de val van Rome stond ingeboekt. Tot aan Warschau rukten de Russen op. Warschau dreigde te
vallen en de maagd Maria werd alom aangeroepen. Pilsudski meed Warschau en
bereidde de confrontatie voor.
Zowel Pilsudski als Toechatsjevski maakten geen goede
inschatting van de plannen van de tegenstander. Zelfs toen de Russen iemand
gevangen namen met alle Poolse plannen op zak werd dit gezien als een
afleidingsmanoeuvre. Ondanks deze misrekeningen en de chaos die eruit
voortvloeide, wisten de Polen op het nippertje Warschau te redden en de Russen
te verslaan. Later werd dit het wonder aan de Wisla genoemd. Het scheelde niet
veel of Polen was in handen van de Sovjets gevallen, waarna de weg naar het
Westen open lag.
Het boek van Zamoyski is goed leesbaar, maar hij beschrijft
alle troepenbewegingen en veldslagen iets te uitgebreid naar mijn smaak. Elke
generaal noemt hij bij naam, elke manoeuvre komt aan bod. Het is iets te veel.
Maar hij neemt ook de psychologische factoren mee en beschrijft de uitputting
bij de soldaten: iedereen had diarree, er was weinig te eten en velen liepen
blootsvoets. De puinhoop in het land was enorm en van beide zijden werden de
nodige wreedheden begaan. De strijd werd keihard gevoerd, gevangenen werden bij
voorkeur doodgemarteld, de bevolking werd uitgeperst en met name joden werden
schaamteloos afgeslacht.
Zamoyski weet het soms beeldend te vertellen. Op een gegeven
moment liep de situatie aan Poolse zijde zo uit de hand, dat er machinegeweren
werden opgesteld om op de terugtrekkende troepen te schieten:”…ooggetuigen
merkten een plotselinge verandering in de stemming op en zelfs een vernieuwd
zelfvertrouwen…”
Deze slag om Warschau lijkt in vergelijking met wat komen
zou tijdens de Tweede Wereldoorlog klein bier. Toch speelde het een belangrijke
rol in de Sovjetpolitiek. De gerichtheid op het Westen, met name Duitsland
verdween. Er valt slechts te gissen wat er zou zijn gebeurd als de Russen tot
aan Berlijn zouden zijn gekomen.
De Russen waren de nederlaag bij Warschau niet vergeten. De
wraak van Stalin was groot. De meeste hoofdrolspelers uit deze slag werden
later vermoord. Ook veel Russische generaals waren inmiddels omgebracht bij de
zuiveringsacties. Stalin zag in dat de Polen niet tot het communisme te brengen
waren, hij koos na de inval in 1939 voor uitroeiing.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten